ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Με τον όρο κρυφό σχολειό προσδιορίζεται η φερόμενη μυστική και απαγορευμένη, από τους Οθωμανούς κατακτητές, εκπαίδευση των υπόδουλων του ευρύτερου ελλαδικού χώρου στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Κατά τους περισσότερους σύγχρονους ιστορικούς το κρυφό σχολειό είναι μύθος χωρίς ιστορική βάση, η δε απαγόρευση στην παιδεία επί Τουρκοκρατίας είναι αναπόδεικτη. Έλλειψη αναφορών σε ελληνική εκπαίδευση υπάρχει μόνο μέχρι τα τέλη του 16ου αι. και οφείλεται στον αρχικό μαρασμό που προκάλεσε η οθωμανική κατάκτηση, ωστόσο ως τα μέσα του 20ού αιώνα διδασκόταν ότι η ελληνική παιδεία εδιώκετο συστηματικά κατά τη διάρκεια αυτού του ενός και πλέον αιώνα, και πως αυτό οδήγησε την Εκκλησία στην κρυφή λειτουργία τέτοιων σχολείων. Υπάρχουν παρόλα αυτά και σήμερα μελετητές που, αν και λαμβάνουν υπόψιν πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν εξέδωσε ποτέ διαταγή απαγόρευσης, υποστηρίζουν την ύπαρξη κρυφών σχολείων κατά τόπους, σε περιπτώσεις όπου κυριαρχούσε αυθαιρεσία και φανατισμός των τοπικών μουσουλμάνων αρχόντων. Επίσης έχει διατυπωθεί η άποψη πως τα κρυφά σχολεία είχαν ρόλο από το δεύτερο μισό του 18ου αι. και έπειτα, καθώς πλησίαζε η Επανάσταση, λειτουργώντας κρυφά με σκοπό να διαδίδουν εθνικοαπελευθερωτικές ιδέες που δεν θα μπορούσαν να διδάσκονται φανερά στα πλαίσια των συμβατικών μαθημάτων των σχολείων που λειτουργούσαν κανονικά. Στην περίοδο της οθωμανικής κατοχής λειτουργούσαν επίσημα ελληνικά σχολεία ιδρυθέντα από την ιδιωτική πρωτοβουλία Ελλήνων και την Εκκλησία και η παροχή παιδείας με κύριο σκοπό να ετοιμαστούν στελέχη για τις ανάγκες της δεν αντιμετώπιζε την αντίδραση της κεντρικής εξουσίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Θεωρείται όμως πιθανό πως σε ορισμένες περιπτώσεις Τούρκοι αξιωματούχοι σε απομακρυσμένες περιφέρειες δυσχέραιναν ή απαγόρευαν τη λειτουργία σχολείων για ποικίλους λόγους, που πολλές φορές σχετίζονταν με την αναστάτωση που προκαλούσαν τα απελευθερωτικά κινήματα.

Το κρυφό σχολειό πίνακας του Νικόλαου Γύζη

Ο πίνακας ΄΄Κρυφό Σχολείο΄΄ του Νικόλαου Γύζη εικονίζει έναν ιερέα που σε ένα μοναστηράκι διδάσκει κάποια παιδιά και τους μιλάει για την χώρα τους και την θρησκεία τους . Το ένα παιδί πάνω σε ένα ξύλινο τραπεζάκι γράφει, μάλλον αυτά που λέει ο ιερέας, ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα τον κοιτούν με προσοχή. Το μοναστηράκι είναι διαλυμένο και κατεστραμμένο ενώ στο βάθος διακρίνεται ένας κύριος ο οποίος είναι ντυμένος τσολιάς και κρατάει μια γκλίτσα. Ο πίνακας στην ουσία μιλάει για τα χρόνια που είχαν οι Τούρκοι καταλάβει την Ελλάδα και δεν άφηναν τους Έλληνες να μορφωθούν ώστε να μην ξεσηκωθούν. Όμως κάποιοι γονείς πηγαίναν τα παιδιά τους σε κάποια κρυφά μέρη ώστε ο ιερέας να τους διδάξει τα πιο σημαντικά πράγματα για την Πατρίδα τους, τη γλώσσα και τη θρησκεία.