Η ΚΑΘΑΡΕΥΟΥΣΑ

Στο νεοελληνικό κράτος, που γεννήθηκε από την επανάσταση του 1821, υπήρχε το ερώτημα και το δίλημμα ταυτόχρονα τι "γλώσσα" θα έπρεπε να μιλάνε οι Έλληνες. Οι πολλές κοινότητες είχαν και πολλές διαφορετικές διαλέκτους, ενώ η απουσία ελληνικού κρατικού μηχανισμού για πάνω από τέσσερις αιώνες οδήγησε τους Έλληνες όχι μόνο στο να είναι αγράμματοι με συνέπεια η γλώσσα να καταρρακώνεται, αλλά και στην υιοθέτηση πάρα πολλών ξενικών λέξεων, όπως τουρκικών, σλαβικών, αλλά και λατινικών, αναλόγως την περιοχή. Τελικά επικράτησε η καθαρεύουσα ως επίσημη εθνική γλώσσα. Η γλώσσα αυτή είχε «καθαριστεί» (έτσι πήρε και το όνομα) από τις ξενικές προσθήκες, χρησιμοποιούσε τους κανόνες των αρχαίων και της αρχαΐζουσας, αλλά είχε ως θεμέλιο λίθο τη λαϊκή γλώσσα. Στην επικράτηση της καθαρεύουσας σημαντικό λόγο είχε ο Αδαμάντιος Κοραής.

Όμως άλλη "γλώσσα" μιλούσαν τα παιδιά στο σχολείο και άλλη στις παρέες τους. Το ίδιο και στη βουλή από τους βουλευτές. Στα έδρανα μιλούσαν καθαρεύουσα και καθομιλουμένη στις μεταξύ τους συζητήσεις.

Έτσι η καθαρεύουσα ουσιαστικά δε χρησιμοποιήθηκε ποτέ μαζικά από τον λαό. Κυριάρχησε σε οποιαδήποτε χρήση του γραπτού λόγου, εκτός από την ποίηση. Οι ποιητές δεν ακολούθησαν έναν ενιαίο τρόπο γραφής. Μερικοί έγραφαν μόνο στη δημοτική, κάποιοι μόνο στην καθαρεύουσα και άλλοι και στη δημοτική και στην καθαρεύουσα.

Η καθαρεύουσα χρησιμοποιούσε αποκλειστικά πολυτονικό σύστημα. Υπήρχαν τρεις τόνοι: η οξεία ( ´ ), η βαρεία ( ` ) και η περισπωμένη ( ῀ ) και δύο πνεύματα: η δασεία ( ῾ ) και η ψιλή ( ᾿ ).

 Η καθαρεύουσα καταργήθηκε το 1976 επί υπουργού Παιδείας Γεωργίου Ράλλη και μέχρι τότε υπήρχαν έντονες αντιδράσεις και αντιπαραθέσεις για το ποια "γλώσσα" πρέπει να χρησιμοποιούμε, γεγονός που οδήγησε στο "Γλωσσικό Ζήτημα" που θα ασχοληθούμε όμως σε άλλη ανάρτηση.

Ορισμένα στοιχεία της καθαρεύουσας πέρασαν στη δημοτική και χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα, π.χ. «Θεού θέλοντος», «κατευθείαν», «εις το επανιδείν», «δώρον άδωρον», «εν καιρώ» κ.ά.

Η καθαρεύουσα χρησιμοποιείται ακόμη και μέχρι σήμερα από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας...

Για πολλές πολλές δεκαετίες, πολλοί θεωρούσαν μορφωμένους εκείνους που μιλούσαν στην καθαρεύουσα (μερικοί ακόμη το θεωρούν) και προσπαθούσαν να τους μιμηθούν. Έτσι περισσότερο το γέλιο έφερναν παρά τον θαυμασμό. Ας δούμε και δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μια αληθινή ιστορία και κάποια σκηνή από ελληνική ταινία.

Χαρακτηριστικό λοιπόν είναι το εξής περιστατικό: Επί χούντας, σ’ ένα χωριό, κάποιος στρατιώτης σκότωσε κατά λάθος μια κατσίκα (η αιξ, της αιγός) και ο χωρικός ζητούσε αποζημίωση. Έστειλε, λοιπόν, ο χωροφύλακας το εξής τηλεγράφημα στο τάγμα: «Στρατιότις εφόνεφσεν εξ. Στοπ». Σε δύο ώρες κατέφθασε ο ταγματάρχης με συνοδεία για το μεγάλο κακό του φόνου των... έξι χωριανών!

 Η καθαρεύουσα... με γέλιο στον ελληνικό κινηματογράφο

 

 Να και ένα τραγούδι με λέξεις στην καθαρεύουσα

 

Η νήσος των Αζορών

 Στίχοι: Μέντης Μποσταντζόγλου
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Τραγούδι: Γρηγόρης Μπιθικώτσης

 

 Ένα πλοίον ταξιδεύον με υπέροχον καιρόν
αιφνιδίως εξοκείλει ανοιχτά των Αζορών.

Κι ένας νέος με μιαν νέα, ωραιότατα παιδιά
φθάνουν κολυμβών γενναίως εις πλησίον αμμουδιά.

Ζώντας βίον πρωτογόνου και ο νέος με την κόρη
κοίταζαν και κάπου κάπου εάν έρχεται βαπόρι.

Αλλά φθάσαντος χειμώνος και μη φθάνοντος βαπόρι
απεβίωσεν ο νέος και απέθανεν η κόρη.

Αργότερα αργότερα πλησίασαν δυο κότερα
ήρθε κι ένα βαπόρι ματαίως ψάχνον για να βρει
ματαίως ψάχνον για να βρει τον νέον και την κόρη.

Κατηραμένη νήσος, νήσος των Αζορών,
που καταστρέφεις νέους και θάπτεις των κορών.

Να πέσει τιμωρία από τον ουρανόν
να λείψεις απ' τους χάρτας και των ωκεανών.